کودک آزاری
                                                                               مریم برجعلی
                                                                         کارشناس روانشناسی
مقدمه
کودکی ، دوران رشد و شکل گیری شخصیت است . رشد و نمو در محیطی آرام و با بهره مندی از حقوق انسانی حق همه کودکان است . اما گاه نه تنها کودکان در شرایط مختلف از حقوق حقه خود برخوردار نیستند بلکه از سوی دیگران مورد آزار و اذیت نیز قرارمی گیرند که به آن" کودک آزاری" اطلاق می گردد . "کودک آزاری" از دو کلمه کودک(child) و آزار (abuse) تشکیل شده است وشامل رفتارهایی است که توسط افراد دیگر ، خصوصا ً بزرگسالان ، نسبت به کودکان انجام می گیرد و به نوعی در این سال های حساس و مهم  به رشد وسلامت جسمی و روانی آنان آسیب جدی می رساند . کودکان آزار دیده در همه جنبه های رشد ، مانند رشد جسمی ، ذهنی ، روانی و اجتماعی با مشکلات و نارسایی های فراوان روبه رو خواهند شد . بررسی های انجام شده نشان می دهد بسیاری از کودکانی که در دوران کودکی قربانی آزار و بدرفتاری بوده اند ، در بزرگسالی خود به آزار کودکان پرداخته اند و این بزرگ ترین زیان کودک آزاری است که سبب تداوم آن می شود.
کودک از نگاه قوانین بین‌المللی چون پیمان‌نامه حقوق کودک، به بچه کمتر از 18 سال اطلاق می‌شود و در فقه به فردی اطلاق می‌شود که به بلوغ شرعی نرسیده باشد. فرهنگ اکسفورد در تعریف کودک آزاری  (child abuse) می‌گوید: «رفتاری ستمگرانه با کودک، به عنوان مثال از سوی بزرگسالان، که در برگیرنده اعمال جنسی و جنایی می شود».

انواع کودک آزاری
کودکان به صورت های مختلف مورد آزار قرار می گیرند :
کودک آزاری جسمی: یعنی رفتارهایی که به جسم کودک صدمه می زند ، مانند کتک زدن ، سوزاندن ، مجروح کردن ، شکستن و …
کودک آزاری روانی: شامل رفتارهایی است که به سلامت روانی کودک آسیب می رساند: توهین کردن ، ترساندن ، تحقیر کردن ، تبعیض و …
بی توجهی و غفلت: یعنی توجه نکردن به نیازهای اساسی کودکان مانند تغذیه ، بهداشت ، پوشاک ، آموزش و … در حدی که به سلامت جسمی و روانی آنان آسیب برسد .
سوء استفاده : یعنی استفاده از کودکان در ارتباط با مواد مخدر ، واداشتن آن ها به کارهای دشوار ، سوء استفاده جنسی به صورت های مختلف
علل آزار کودکان :
1) ناآگاهی والدین : گاهی والدین یا افراد دیگر که به کودکان آزار می رسانند ، نمی دانند که رفتار آن ها کودک آزاری است ، مانند کسانی که کودکان را تنبیه بدنی می کنند ، مورد تحقیر و توهین قرار می دهند ، به نیازهای اساسی آن ها توجهی ندارند و این رفتارهای را عادی و معمولی می دانند .
2) مشکلات اقتصادی : فقر سبب می شود که کودکان از دسترسی به نیازهای اساسی مانند تغذیه و … محروم شوند یا والدین به علت فشارهای مالی با رفتارهایی مانند پرخاشگری ، خشونت ، بی توجهی و … کودکان را مورد آزار قرار می دهند.
3) اعتیاد : اعتیاد به علت خصوصیاتی که در افراد ایجاد می کند ، مانند پرخاشگری ، بی مسئولیتی ، کاهش عواطف و … سبب می شود که کودکان مورد آزار ، به ویژه از نوع سوء استفاده ، قرار گیرند .
4) بیماری های روانی : در صورتی که والدین به بیمارهای روانی مبتلا باشند ، با رفتارهایی مانند تندخویی ، خشونت ، ناسازگاری ، بی توجهی و … که ناشی از بیماری روانی آن هاست ، سبب آزار کودکان می شوند .
5)مشکلات خانوادگی : مشاجرات شدید و طولانی والدین ، جمعیت زیاد خانواده ها ، شیوه های تربیتی نامناسب ، در برخی موارد وجود ناپدری و نامادری و … سبب می شود که کودکان مورد آزار قرار گیرند ، تا حدی که مشکلات خانوادگی یکی از دلایل کودک آزاری به شمار می رود .
6)مشکلات کودکان : کودکانی که مشکلات نسبتاً پایدار و شدید دارند بیش تر از سایر کودکان مورد آزار قرار می گیرند ، به عنوان مثال ، کودکانی که به بیمارهای جسمی مزمن و طولانی مدت یا مشکلات رفتاری ، پرخاشگری بیقراری ، بیش فعالی ، اضطراب ، شب ادراری و … دچارند ، به علت مشکلاتی که برای بزرگسالان ایجاد می کنند و نیز به سبب ناآگاهی والدین از این مشکلات ، اغلب مورد آزار جسمی و روانی قرار می گیرند .
7)مشکلات مدرسه : مشکلاتی که در مدرسه برای دانش آموزان ایجاد می شود ، مانند انتظار بیش از حد ، ندیدن تفاوت ها ، ایجاد اضطراب ، ترس و رقابت های شدید ، تبعیض ، تنبیه بدنی ، تحقیر و توهین و … سبب آزارهای جسمی و روانی کودکان می شوند .

نشانه‌های آزار کودکان
کودکانی که مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند از شکایت کردن و بیان آن، می‌ترسند. آنها از این می‌ترسند که مورد سرزنش قرار بگیرند و یا این که بزرگترها، حرفهایشان را باور نکنند. والدین اغلب نشانه‌های کودک آزاری را نمی‌شناسند زیرا نمی‌خواهند با واقعیت روبه‌رو شوند.
کودکانی که آزرده شده‌اند، باید هر چه سریع‌تر تحت درمان و پشتیبانی خاص قرار گیرند. هر قدر آزار کودکان طولانی‌تر باشد، احتمال بهبود کامل آنها کمتر خواهد بود.
در صورتی که کودک به علت ترس و واهمه آزار دیدن را انکار کند و یا بیان ننماید در تشخیص قطعی کودک آزاری  باید به نشانه های زیرتوجه ویژه کرد:
_نشانه‌های آزار جسمی: هر گونه جراحت (کوفتگی و کبودی پوست، سوختگی، شکستگی، هر گونه جراحت مربوط به سر و شکم) که کودک در مورد آن توضیحی نمی‌دهد.
_نشانه‌های آزار جنسی: رفتارهای ناشی از ترس (کابوس، افسردگی، ترس‌های غیرمعمول، تلاش برای فرار کردن) دردهای شکمی، شب ادراری، خونریزی.
_ نشانه‌های آزار عاطفی: تغییر ناگهانی در سطح اعتماد به نفس، معده درد و یا سردرد‌هایی بدون علت مشخص پزشکی، ترس‌های غیرنرمال، افزایش کابوس‌ها و تلاش برای فرار.
_نشانه‌های بی‌توجهی عاطفی و غفلت از کودکان: به دست آوردن وزن به صورت بسیار ناموفق به خصوص در نوزادان، اشتهای سیری ناپذیر برای رفتارهای محبت‌آمیز.

اقدامات مهم پس از وقوع کودک آزاری
اگر شما حدس می‌زنید که کودکی تحت آزار قرار گرفته باید بلافاصله اقدامات زیر را انجام دهید:
1-کودک را به محلی امن و آرام ببرید.
2- اطلاعاتی دقیق از چگونگی آزارهایی که به او رسیده کسب کنید.
3- آرام باشید و کودک را عصبانی نکنید.
4- برای این که کودک آزارهایی که دیده آشکار کند، به او اطمینان قلبی بدهید تا باورتان کرده و تمامی اتفاقات را صادقانه بیان کند.
5- به کودک بگویید به او کمک می‌کنید و از دیگران نیز برایش کمک خواهید گرفت.
6- تمامی اطلاعاتی که به دست آورده‌اید، یادداشت کنید.
7- فوراً به مقامات مسئول در این زمینه گزارش دهید.
کودک آزاری و قانون

 ماده دوم قانون حمایت از کودکان و نوجوانان(مصوب 1381) در تعریف گونه‌ای از کودک آزاری می گوید: «هر نوع اذیت و آزار کودکان و نوجوانان که موجب شود به آنان صدمه جسمانی یا روانی و اخلاقی وارد شود و سلامت جسم یا روان آنان را به مخاطره اندازد ممنوع است.»
کودک آزاری جرمی مقید به نتیجه است و لذا باید عملیات آزار دهنده « موجب» صدمات جسمی یا روانی و اخلاقی گشته و سلامت جسم و روان کودک را به خطر اندازد. عنصر مادی این جرم، عبارتست از  صدمات جسمی مانند جراحات، صدمات روانی مانند  پریشانی روانی و اضطراب و افسردگی  و مانند آن است
در جهت کشف بهتر جرم کودک آزاری ماده6  قانون حمایت از کودک مقرر می‌دارد:« کلیه افراد و موسسات و مراکزی که به نحوی مسوولیت نگاهداری و سرپرستی کودکان را برعهده دارند مکلفند به محض مشاهده موارد کودک آزاری مراتب را جهت پیگیرد قانونی مرتکب و اتخاذ تصمیم مقتضی به مقامات صالح قضایی اعلام نمایند. البته  درمانگاه‌ها و مراکز درمانی را نیز ملزم به گزارش کودک آزاری می باشند زیرا این مکان ها، یکی از مکان‌های مراجعه آسیب دیدگان از کودک آزاری  می باشند .
............................................................................................................................................
منابع:
ر.ک.احمد بهشتی ،اسلام و حقوق کودک
بنفشه پور حاجی . مرگ خاموش ، نگاهی به پدیده کودک آزاری
پایگاه اینترنتی        Pezeshk.uk